Maansadii DABA-TAXAN iyo Macallin Gaarriye: “...Markaad hebel duqaysaa, Reer hebel damqanayaan...”
Tixdan oo magaceedu yahaay “Daba-taxan” waxa halabuuray Macallinkii iyo Maansayahankii Soomaaliyeed ee Maxamed Xaashi Dhamac “Gaarriye”, Allaah naxariistii
janno ha ugu deeqo e. “Daba-taxan” waxay ka mid tahay maansooyinka ugu caansan ee badweyntii maanseed ee halabuur Maxamed Xaashi Dhamac. Waxay soo baxday 5/1/1997.
Buugga Hagarlaawe ee suugaanta Abwaan Gaarriye oo aan tixdan ka soo xigtay waxa uu ina odhanayaa:
“Dagaalkii sokeeye ee uu Abwaanku ka digayey, wixii uu sheegay iyo wax ka sii daran ayaa dhacay; afkii baa hadal daayey. Burco, Berbera iyo Hargeysa ayaa dagaal sokeeye ka dhacay. Wakhtigaas dagaalku dhacay wuxuu Abwaanku ku maqnaa Afrikada Galbeed. Kuwii uu ka digayey ee danta gaarka ah lahaa ayaa dagaalkii horkacay. Dadkii ayaa dabka la saaray oo wixii looga digayey ayaa ku dhacay. Dabadeedna nabadayn iyo in la dhex galo ayaa bilaabmay. Mar haddii abwaanka ergonimadiisii dheg loo jalaqsiin waayey, dabkii uu ka digayeyna lagu dhacay, wuxuu bilaabay bal inuu nabadeeyo, dabadeedna wuxuu tiriyey tixdan hoose ee Dabataxan. Sida ka muuqata magaca tixdana waxa abwaanku ina tusaalaynayaa in dhibku weligiiba soo taxnaa.
Waxay la hadlaysaa shacabka oo leedahay hebel iyo reer hebel mushkiladdu ma taagna, ee wax ma noqonnaa mise dib baynnu u noqonnaa?”
Wuxuuna ku bilaabay sidan:
Haddaan gabay dan uga baxo
Ama dhaafo dooyada
Dacar igu hulaaqdiyo
Qalin-daar ma waayee
Maantana Abdeeqow,
Wax i “dubuq” yidhaa jira.
Duulka aan u naqayana
Dhedaa saaran lagu dedey.
Dabbaalnimana kama aha
Dagan maahsanaantiyo
Wixii laga dagaallamay
Wax u dooriyaan jirin.
Anigana dac-gudhantii
Gacmahaygu diirmoo
Weli dowliskaygii
Dirri buu ku dhacayaa.
Dalcadduna ma dheeree
Nimaan kaba dareen qabin
Inuu dayn ka maqan yahay,
Ayaan doono lagu karin.
Wax u diiddan baa jira
Faraskana durduradee
Haddaan talada lagu darin,
Inuu duulimaad galo
Ama orodka deeddamo
Doollaal ha eegina.
Dun baa meel ka xidhan weli
Goldalooladiinnuna
Door bay ku leedahay.
Digdig iyo mutuhis iyo
Dul-ka-xaadis mooyee
Bal si daawo loo helo
Darsa eelka lama odhan.
Danni baana igu jira
Inaan hoosba loo deyin
Sengaa daalay meeshuu
Ka damqaayo heensuhu
Ama dhaqanka dabatadu
Ka dabraaya qarankii
Shalay doolka ugu yimi.
Dillaacuna wuxuu fiday
Markii looga sii daray,
Ee cudur darmaan galay
Laga gubey dameeraha.
Dulucdeedu waxay tahay;
Dawga aada Boorama
Kuma geeyo Daafeed.
Xeerkiyo dastuurkii
Loo dejaana kuma fulo
Ummad aan dabci aqoon.
Anna shalay, Sandoonow!
Dadka maan habaarine
Dayro hore sed kama foga
Deeqna waa u dhowdee,
Dubaax loo kor dhigay ciid
Doqon baan u garan hiil.
Degel ba’ay nin yiil shalay
Oo digo-gub sahansaday
Maantana diyaar u ah
Lama-dego in loo raro
Oo nolol ka deel wadhay
Nin dabiib la leeyahay
Dhiig ku duuli maayee,
Dardartii haddaan dhimay
Wax i daaray baa jira.
Ilmihii dammiin ihi;
Iska daa abwaanoo
Wuxuu diiqad geliyaa
Habartiisii dihatee,
Diiwaannadaydii
Haddaan duubtay yeelkay.
Inaan dararo maantana
Xil baa igu dirqiyayee,
In aan deexdo maan rabin;
Deelley mudduciyoo
Ciddii ay dacweyn layd
Noo ducee la leeyahay.
Inta xadhig la diirtee
Midba derejo leeyahay
Dabar iyo mareeg iyo
Daba-gelis ma noqon karo.
Dulucdeedu waxay tahay;
Mar haddaad is dubateen
Aniguna danjire ahay
Wixii uu ka digay dhacay
Oo duudka laga jabay,
Intii aan ku digan laa
Beelahan dabsaarka ah
Ama ciil is dabi laa,
Dan baan mooday keligay
Inaan dibinta ruugoo
Dibaddaan u suudalay.
Afartaa dheh, “Deelleey!”
Dig siiyee ku soo noqo
Demmenaha warkiisii.
Raggu waa is dili jirey
Dibna wuu u kaban jiray
Duubiguu ka naaftee,
Weli dunida lama arag
Cudur aan dawo lahayn
Doqonniimo mooyee.
Naas dumar mid kee buu
Horraad iyo dambeed yahay
Isku moora duugtee,
Bal hadduu dirkaba yahay,
Wixii dhacay ma daw baa?
Nimaan ul iyo diir nahay
Oo dareen na kala galay
Ama daad na kala xidhay
U dabbaalo mooyee,
Ma dariiq kalaa furan?
Inkastooy dakano timi
Dubka iigu yaal baa
Ii dubaaxinaayoo,
Inuu ii darsanayana
Daah igama saarnoo
Anigaba docdiisii,
Dabayl bayga haysee,
Walaalkay hadduu diday,
Naag duddaa la celiyaa
Amba maan ka daba tago.
Dadka geelba sibir godan
Dembi looma saaree
Nin dembi lihi hadduu jiro
Oo daanta kale yahay
Boqollaal ka daran baan
Aniguba ku dayrree,
“Dibso!” maan idhaahdoo
Dabadhoonka geel iyo
Dabadeed la soo hadho
Dhallintiyo duqaytida
Inta daacaddee badan
Diinaari oo kale.
Dulucdeedu waxay tahay;
Isku duubni baa shalay
Lagu daabay gudintee,
Dhilataye maxaa dan ah?
Afartaa dheh, “Deelleey!”
Dig siiyee ku soo noqo,
Hebellada dulsaarka ah.
Waxa daaf bogsiin kara
Ninkii dooxa eelkee,
Dilka waxa balaysimay
Dulmigii la kowsaday
Calankaa deldelayoo
Qarankuna ku dumay shalay.
Ku darsoo xorriyaddii,
Kooxdii af-duubtay
Keligood u dihintoo,
Lama arag gu’ da’ayoo
Anigiyo doc wadhatada
Dushayada ku hooree,
Durbaduu curtaa baa
Gees loo duwaayoo
Dabadeedna mooyaan
Meel uu ku dacal dhabo.
Dulucdeedu waxay tahay;
Sidii gaalka loo diray
Ragga rag ah daruuraha
Dabayshaa u rimisee,
Xaggayaga dudduuc iyo
Ducashay ku fooshaan.
Wixii dalag ka beermana
Waxa loogu daw galay
Diir aan hanbayn iyo
Ayax daba-ka-yaab qaba
Oo gaws-dambeedyada
Dufankaw basaasiyo
Dalqadooda mooyee
Ninnaba u danaynnayn.
Mana laha dadweynuhu
Daribtays la dhacayaan
Nin sidaa u daya oo,
Duqii qabay islaantaa
Nagu sii dardaaroo
Iyagaa hilbaha duban
Da’ yar oo ku korayee
“Ha loo daysto” lagu yidhi.
Deegaanba awr baa
Ku kor doobinaayoo,
Waxay daawadaan hebel
Lagu yidhi dartiin baa
Duubka loogu xidhayoo,
La yidhaahdo, “Kama-dege”;
Durbaan bay u tumayaan
Intuu dooddiyaayoo
Hadday cidi danqaabtana
Dirir bay ka xigayaan;
Nin daardaari kara ma leh;
Marka uu duryaa baa
Laga daba qufacayaa.
Dadna waa hangoolkii
Maalin cidi dan leedahay,
Dalmarow la tabi jirey.
Maantana deyaankiyo
Digta kuu baxaysaa
Dushayday ku dhacayaan;
Dulin iyo qaniin baa
Igu deeddamaayoo
Dalooshuu is leeyahay
Ninba meesha ugu dagan
Ee dubkayga tuubbada
Degdeg looga sudhan karo.
Mana digigixoodoo
Duumadii qabiilkiyo
Maan-dooriyaa jira
Dedanaha sidayda ah
Damqashada ka bi’iyoo
Diciif loogu talo-galay.
Dulucdeedu waxay tahay;
Halkuu duro qaniinyada
Doolli baa afuufee,
Duurxulkaa igaga kulul
Daannada i gaadhoo,
Cudurdaar waxaa jira
Dakharkaad qabtee hore
Cay kuugu sii dara.
Afartaa dheh, “Deelleey!”
Dig siiyee ku soo noqo
Demmenaha warkiisii
Dadka waxa ka soo dhacay
Duruustii la barayoo,
Daarihii burburay shalay
Waxa maanta kaga daran
Iimaan darnaantiyo
Nabaad-guurka diintiyo
Kaga dhacay damiirkoo
Dal waxaan ku noolahay
Saddexdii dalaaqood
Lagu furay dadnimadii.
Dal waxaan ku noolahay
Runtu arag darraysoo
“Daaddihi!” la yidhi been.
Hadday dunida ceeb tahay
Dus-duskiyo khiyaamadu,
Noo dabeecad weeyaan.
Nin dillaala mooyee,
Degmadaan ku noolahay
Nin “daryeel” yidhaahdaa,
Dulli buu ka qoran yahay.
Hebel laga ducaystiyo
Mana laha nin dooroo
Dayaxii u soo baxa,
Daamur baa la mariyaa.
Mooralkaana laga dilay
Danabyadii u kici laa,
Markii geela loo diray
Ninkii maqasha daayacay.
Ardayguna dedaalkiyo
Dugsigii hadduu gabay
Dilluu meel ka haystaa;
Waxaan daah ka saarrayn
Isagoon diktoor noqon
Inuu derejo tolan karo.
Oo doollar heli karo
Ama dayday noqon karo
Dabalaab ka xoogsada.
Hadday dunidu ceeb tahay
Dulmi loo badheedhaa
Dalkayaga ma libiqsado.
Nin kastoo dakano galay
Qoluu dabada geliyoo
Denbi dhacay mas’uul ma leh.
Markaad hebel duqaysaa,
Reer hebel damqanayaan.
Ninkii dood ka keenana
Dicaayado raqiis iyo
Waxaa lagu didsanayaa
Cid baa kaa dambaysoo,
Ninkii dooxi kara boog
Looma waayo daabaqad
Iyo qaar la daba gala.
Dunbuqayga hayska leh
Waxa loo dudduwayaa
Inuu yoolka dacal maro
Anna waan dhug daranahay.
Ninkii daynka iga qabay
Indhahaan ku deyi laa
Waxa aan u dabayaa
Mid sidayda dulugle ah.
Dab baan huri is leeyahay
Daadna waan ku furayaa
Markaan dami is idhaahdana
Gaas baan ku darayaa.
Daratiyo kud iyo caal
Kala dooro mooyee,
Marna waxa dubuurta ah
Ma idhaa ka digo rogo.
Deggenaanna uma dhalan
Dubbahaygu soo maqan
Lagu sii dareemoo,
Jeer dakharku igu dhaco
Kama sii digniin helo.
Darayana Allaa baday
Xaynta ii dareertoo
Intaan Daawad lala tegin
Uma baran daryeellee
Digdigtaan ku fiicnahay
Markay dhacanto dabadeed
Lagu baadi dooniyo,
Dugayeyda dhiillada.
Belo daaman-qabasho leh
“Daba qabo” nin yidhi baa
Ragna ugu aqoon daran.
Dulucdeedu waxay tahay;
Nacas hadalku kuma duxo
Doobir iyo nasiib badan
Oo shil Eebbe uga digey
Mooday inuu dedaal iyo
Dardartiisa kaga baxay.
Afartaa dheh, “Deelleey!”
Dig siiyee ku soo noqo
Taladii lagaa deday.
Dhabaq dooday baa yidhi:
Damcad lama wadaagee
Dano aan ku qabo baan
Dacarta uga guud baxay.
Anna waxaan ku dabo karay
Nimaad hal isku diiddeen
Dab cas lagama bixiyee
Ku dar talada weligaa
Docaa idin mideeyee.
Sida geel dar loo horay
Iska daba rakaataa
Dimuqraadi lagu yee,
Dermo harag sakaaroo
Isu daysta mooyee
Is dul buuxsha laga wacan.
Cod nimaan ku diri karo
Col haddaan u soo dumo
Waxuun bay u daran tahay
Ka dambaan halkiisii
In la doorto jecelahay.
Nin ku yidhi i daw mari
Duudsiguu tirsanayoo
Laga daaya mooyee
Wixii kaleba doog iyo
Dacar bay ku huriyaan.
Jirka deyrta hooriyo
Dirirrada gu’gii baa
Dunidaw sinnaynoo,
Cadli baa wax doojee
Wax kaloo rag deeqoo
Dadka lagaga eed baxo
Nin u doonay heliwaa.
Markuu buuxay doobigu
Nin danaystey keligii
Markuu daatay kula dhimo
Dhego uma daloolaan.
Nin dariiq xarriiqdaa
Garan kara dayowdee
Dhidarkii ku kacay danab
Doc kastaaba waw toos.
Nin dhegaa dabooshoo
Indhaa duubtay maqal iyo
Ma dareemo muuqaal.
Nin wax diiday oon wadin
Wax kaluu ka door biday
Wuxuu doonayaan jirin.
Degta qaran badh lagu sido
Badhna reerka soo degay
Yahay reerka daba yaal,
Hadduu kaaga jiro damac
Mid horaa ku dumay shalay.
Dulucdeedu waxay tahay;
Intaad Deylo qalataan
Inaad daraar ka maashaan
Dubaaqay ka weyntee,
Dadkaygaw mid soo gala!
Afartaa dheh, “Deelleey!”
Dig siiyee ku soo noqo,
Duulkan soo gadaal baxay.
Shalay daalinkaan riday
Dal baabu xukumayee,
Qaar daaqi xoolaha
Dekeddiyo madaarkii
Iyo dawladnimadii
Sarriftaa ka daba yimi;
Oo sida dawaarlaha
Ninba dhan u dillaacsaday
Degmedii ciddiisoo
Keligii ka diiq yahay,
Dabna wuu ku haystaa
Iyo dayday tababbaran,
Dakhli baa ka soo gala
Deriskana wax kuma falo.
Dhego ma leh war kama dego
Indho ma leh wax lagu dayo
Nabaddana dan kama laha.
Maydna way dul yaallaa
Aan duug is leeyahay;
Inuu igu dilaacana
Haddaan daaho la arkee.
Cudurkuna ka doco weyn
Dallacaad la bixiyiyo
Halka laga dayaayoo,
Dufan-jecel la koriyoo
Ka da’ weyn dhibaatadu
Duro iyo Dhegdheer iyo
Diin baa god goray galay
Goray baa god diin galay
Iska daba wareeggiyo
Hebello isu duur-xula.
Dulucdeedu waxay tahay;
Nin dawee la leeyahay
Denbi uu badh leeyahay,
Xalka doon la leeyahay
Isaguu u daran yoo,
Inuu daaro ma oggola
Daarraanta mililka leh,
Anna dayso ma oggoli
Deebaaqda igu mudan.
Talaa maanta ii daran
Talo duug ka hadhi karo
Oo dalabta lagu saxo.
Talo aan la duri karin
Talo aan dib loo arag
Hebella isu dooddiya
Oo shicibka dala’sada.
Waxaa maanta ii daran
Horta Nabadda doocaan
Nabad loo diyaar yahay;
Nabad diradiraaliyo
Nin dan lihi ku quustaan;
Nabad weysla daallee
Degganaansho lagu helo.
Waxa maanta ii daran
Inaan daaro ololkii
Ragga iga danbeeyaa
Ninba dogob kor dhigi laa.
Waxa maanta ii daran
Qaran haga dadweynaha;
Qaran damal sidiisii
Noo dallaalimeeyoo
Soo taabta darafyada;
Qaran aan dir-sooc jirin
Qaran aan ahayn dulin
Nabad-doonka beeshiyo
Raacatada dulsaar ku ah;
Qaran aan dirsada oo
Anigaysku kay dirin;
Qaran iigu soo dara
Aan iiga sii darin;
Qaran gudaha daafaca
Dibeddana aqoonsi leh.
Isku soo dabaal oo
Waxaan doonayaa qaran
Qaran dhaama kii dumay.
Dulucdeedu waxay tahay;
Diiri waa matoorkii
Dabka laga filaayee
Doorkan waxaan hubsanayaa,
Inuu leeyay daynabo.
Afartaa dheh, “Deelleey!”
Dig siiyee ku soo noqo
Ragga doorashada raba.
Ninka deyrtan maanta ah
U darraystay madaxnimo
Uba diidi maynnee,
Horta mee dadkii iyo
Dalkii uu xukumi laa?
Nin la yidhi na daadihi
Haddii layska dabo galo
Oon doohba cidi odhan
Damac waayi maayee,
Maxaa ii dammaanad ah
Haddaan Dahabo bixiyaba,
Inaan lagu durdurinayn?
Maxaa ii dammaanad ah
Damman wayska huruddaa
Xeerka loo dejinayiyo
Inaan qalinka lagu dagin?
Maxaa ii dammaanad ah
In dastuurka qiil jiro
Markay damacdo lagu furo?
Maxaa ii dammaanad ah
Nin doonaa ha mehershee
Inuu daacad yahayoo
Ajeenda u dahsoonayn?
Maxaa ii dammaanad ah
Qaran dumay inuu yahay
Nin daluun ka bixin kara?
Maxaa ii dammaanad ah
Dabka inuu ka dhigi karo
Dabatadu ka siman tahay?
Ma deggena badweyntuye,
Maxaa ii dammaanad ah
Duufaan hadduu kaco
Inuu doonni noqon karo,
Seebab lagu dabaasho leh?
Calankaan dorraad helay
Dafo igala booddaa
Kula maqan Dagaara e
Ninka doobta ridayaa
Sida haad ma duulaa?
Dulucdeedu waxay tahay;
Midho daray haddaan beri
Duudduub ku liqi jirey
Doorkan waxaan hubsanayaa
Dirxi inuu ku hoos jiro.
Afartaa dheh, “Deelleey!”
Dig siiyee ku soo noqo
Digniintaan ku siin jirey.
Dayo iyo sabeennaha
Daawo kama dhexaysee,
Haddii loogu daw-galay
Inaan dacawga weeraro
Malaa waxa ka door roon
Inaan doqonka eersado
Duunyada ku aamminay.
Ninka daabaddiisii
Duur-joogta aan geyin
U maxlalay dan kama lihi;
Waxsaan dood ka leeyahay,
Dhashooduu dafirayee,
Waxba yuu dirkood-ba’a
Dameeraha ku hiifine,
Geenyaduu ku daray baa
Dihatee ha eersado
Darmaantiisa hebedka ah,
Een daayin abidkeed
Baqal dugul madow oo
Daba-keena mooyee
Da’na aan wax khayr qaba
Hoosteeda laga deyin.
Dulucdeedu waxay tahay;
Ha ka uriso meel daran
Hal diiddani maqaarkee,
Dacarow, waxaa run ah
Hadday riyi dub leedahay
Dabaday ku qarin layd
Dadna barasho uma hadhin!
Maantana deyaankiyo
Ha ka doonnin meel dheer
Digta kuu baxaysee,
Kala-daadsanaantiyo
Habkii duunyo dhaqatada
Iyo kala-dambayntii
Lagu dayan lahaabaa
Isku kay dul haystoo
Jeer oo dad aan helo
Dawladnimada hanan kara,
Daw baan u leeyahay
Inaan dabada giijee,
Kuumaan dardaarwerin
Kuuna dayrin maayee
Wuxuun baan ka digayaa
Inaanu u daruurayn
Cirka aad inuu da’o
Ku ducee i leedahay.
Email: Mohamedmmccc@gmail.com
posted from Bloggeroid
No comments:
Post a Comment